10 ΧΡΟΝΙΑ ΜΠΟΛΟΝΙΑ (ή ο επικήδειος της δημόσιας δωρεάν παιδείας)

19 Ιουνίου 1999 και οι 29 τότε υπουργοί παιδείας των κρατών μελών της ΕΕ βρίσκονται σε μια σύνοδο κορυφής στη Μπολόνια – σε συνέχεια της διακήρυξης της Σορβόννης του 1998- που στόχο είχε τη θεμελίωση ενός κοινού ευρωπαικού χώρου στην ανώτατη εκπαίδευση (ΚΕΧΑΕ). Οι τζίφρες πέφτουν και οι συμβαλλόμενοι αποφασίζουν να ξανασυναντηθούν στη 10 επέτειο της συμφωνίας για να διαπιστώσουν την πορεία της κάθε χώρας σε σχέση με τη διαδικασία. Από ’κεί και πέρα ξεκινά για άλλους ένα παιχνιδάκι και για άλλους μια οδύσσεια. Τα χρονικά περιθώρια που θέτει η Διακήρυξη της Μπολόνια για την επίτευξη της ακαδημαϊκής ομοιογένειας λήγουν το 2010. Ενόψει της δεκαετούς προθεσμίας, οι αρμόδιοι υπουργοί συναντιούνταν κάθε δύο χρόνια (Πράγα 2001, Βερολίνο 2003, Μπέργκεν 2005 κοκ), με σκοπό να ενημερώσουν αλλήλους για την πρόοδο εφαρμογής της Συνθήκης στη χώρα τους και τα βήματα που υπολείπονταν για την ολοκλήρωση του σχεδίου.

Τι προβλέπει όμως αυτό το σχέδιο;

Η διαδικασία της Μπολόνια ένα πράγμα κάνει σαφές. Οι ευρωπαικές χώρες μέλη πρέπει να αποκτήσουν ένα κοινό σύστημα εκπαίδευσης προκειμένου να γίνεται ανεμπόδιστα η μετακίνηση φοιτητών και εργατικού προσωπικού μεταξύ των χωρών. Έτσι κάθε επιμέρους χώρα καλείται να προσαρμόσει το εκπαιδευτικό της σύστημα σε ένα συγκεκριμένο μοντέλο ( ουσιαστικά πρόκειται για το αγγλοσαξονικό) που προφανώς θα καλύπτει ανά πάσα στιγμή τις ανάγκες της αγοράς εργασίας προσφέροντας συνεχώς πληθώρα αναλώσιμων εργαζομένων στα χέρια των ιδιωτών. Στα πλαίσια αυτού κάθε χώρα πρέπει να προχωρήσει σε «σπάσιμο» των πτυχίων σε δύο κύκλους : το bachelor (3 χρόνια) και το master (2 χρόνια) με ταυτόχρονη θέσπιση διδακτικών και πιστωτικών μονάδων, δημιουργώντας έτσι ένα σώμα φοιτητών και αποφοίτων με διαφορετικές ταχύτητες.

Τι σημαίνουν όλα αυτά; Κάθε μάθημα του προπτυχιακού αλλά και μεταπτυχιακού κύκλου ανάλογα με τη δυσκολία και το ειδικό βάρος που έχει σε κάθε επιμέρους σχολή ή τμήμα αξιολογείται με κάποιες πιστωτικές μονάδες. Κάθε μάθημα δεν έχει τις ίδιες μονάδες και για την απόκτηση του τίτλου σπουδών- πτυχίο- απαιτείται συγκεκριμένος αριθμός (για τη φαρμακευτική αυτή τη στιγμή απαιτείται η συμπλήρωση 300 π.μ.). Σημειώνεται ότι τα μαθήματα επιλογής δεν έχουν όλα τις ίδιες πιστωτικές μονάδες συνεπώς καθένας μπαίνει σε ένα συνεχές κυνήγι μονάδων που τελικά επηρεάζει και το επίπεδο και είδος των σπουδών του- σε σχέση με τα μαθήματα που τελικά επιλέγονται. Ο κύκλος των πιστωτικών μονάδων δεν τελειώνει φυσικά στα στενά όρια του προπτυχιακού αφού μπορεί να διευρυνθεί και να αυξηθεί με την απόκτηση επιπλέον διπλωμάτων που χορηγούνται είτε από το δημόσιο είτε από τον ιδιωτικό τομέα σε οποιαδήποτε ηλικία. Τέτοια είναι τα διπλώματα μεταπτυχιακών και διδακτορικών σπουδών αλλά και οι ξένες γλώσσες και τα διπλώματα των σεμιναρίων. Αυτή η διαδικασία της διαρκούς αναζήτησης νέων προσόντων έχει μετονομαστεί και σε δια βίου μάθηση. Σε σχέση με τη διάσπαση του πτυχίου τώρα. Αυτό που προωθείται από τις μεγάλες αγορές και συμφέροντα της Ευρώπης κάτω από την πίεση του παγκόσμιου κεφαλαίου είναι η ύπαρξη πολλών και εξαιρετικά εξειδικευμένων επιστημόνων και εργαζομένων που θα ασχολούνται όσο είναι χρήσιμοι με δεδομένα κομμάτια ενός επιστημονικού ή επαγγελματικού κλάδου. Όταν θα ολοκληρώνουν τον κύκλο τους, δηλαδή όταν θα τους έχουν ξεζουμίσει τις δυνάμεις και τις γνώσεις τους θα αναγκάζονται να επανακαταρτίζονται ανεξάρτητα από την ηλικία στην οποία έχουν φτάσει. Συνεπώς μια περεταίρω διάσπαση της ενιαιότητας του πτυχίου (αφού αυτή έχει ήδη ξεκινήσει από την ύπαρξη των μαθημάτων επιλογής) στη βάση αυτή τη φορά του μεταπτυχιακού επιπέδου συμβάλλει τα μέγιστα στην υλοποίηση της κατεύθυνσης που έχει δοθεί. Δηλαδή οι φοιτητές μιας σχολής παίρνουν στα πρώτα τρία χρόνια κάποιες κοινές για όλους, γενικές πλην απαραίτητες γνώσεις επί του αντικειμένου τους και τα επόμενα δύο χρόνια ειδικεύονται ο καθένας σε διαφορετικούς τομείς . Το είδος και ο αριθμός των τομέων διαφέρει από ίδρυμα σε ίδρυμα. Για παράδειγμα στη φαρμακευτική εάν εφαρμοστεί η διαδικασία μέχρι τέλους, οι τομείς θα είναι η φαρμακευτική χημεία, η φαρμακογνωσία και χημεία φυσικών προιόντων και η φαρμακευτική τεχνολογία. Για τη μετάβαση από τη μια βαθμίδα στην άλλη θα υπάρχουν αυστηρότερα κριτήρια συνεπώς η πρόσβαση σε όλους σταδιακά θα περιορίζεται και ειδικά μετά την πίστωση ειδικών διδάκτρων… μέσα από όλα αυτά βέβαια δεν είναι δύσκολο να αντιληφθεί κανείς ότι το επίπεδο δυσκολίας των σχολών θα αυξηθεί σημαντικά (φανταστείτε τι σημαίνει αυτό για παιδιά που δουλεύουν ή παιδιά από την επαρχία που αναγκάζονται πιθανώς να παρατείνουν τις σπουδές τους) αλλά και το πρόγραμμα σπουδών θα εντατικοποιηθεί περεταίρω μην αφήνοντας περιθώρια διαφυγής και ενασχόλησης με οτιδήποτε άλλο πλην σπουδών.

Οι στόχοι αλλά πολύ περισσότερο τα αποτελέσματα μιας τέτοιας αναδιάρθρωσης δεν μπορούν ίσως να γίνουν άμεσα αντιληπτά- τουλάχιστον όχι πριν εφαρμοστούν πλήρως όλα τα μέτρα. Αυτό που είναι σίγουρο πάντως είναι η γενικότερη διάθεση του πλήρους κατακερματισμού των πτυχίων στη βάση της διάλυσης των δικαιωμάτων τους. Εξηγούμε: από τη στιγμή που οι φοιτητές ενός τμήματος αρχικά δεν θα διδάσκονται τα ίδια μαθήματα αλλά και δεν θα εξειδικεύονται στον ίδιο τομέα δεν θα θεωρούνται ¨συνάδερφοι¨ αφού θα αναγκάζονται τελικά να ασχολούνται με διαφορετικές πτυχές ενός (ίδιου βέβαια) πράγματος. Αυτό συνεπάγεται ένα τεράστιο πλήγμα στο εργασιακά δικαιώματα των πτυχιούχων αφού όχι απλά δεν θα αρκεί το πτυχίο τους για την εύρεση δουλειάς αλλά πολύ περισσότερο θα πάψουν οι συλλογικές διεκδικήσεις και συμβάσεις. Στο εξής καθένας θα διαπραγματεύεται ατομικά τους όρους δουλειάς του αφού με τους συμφοιτητές του ουσιαστικά δεν θα έχει το ίδιο πτυχίο- σε περιεχόμενο άρα και ισχύ. Κάτι τέτοιο έρχεται να κατοχυρώσει βαθύτερα τις ήδη κακές εργασιακές σχέσεις και να εντείνει τον εργασιακό μεσαίωνα. Η Μπολόνια έρχεται να εντείνει τους προυπάρχοντες ταξικούς φραγμούς της εκπαίδευσης και να τους περάσει ακόμα πιο έντονα στους εργασιακούς χώρους όπου πραγματικά θα επιβιώνει μόνο όποιος έχει ¨γερές πλάτες¨…
Αυτή τη στιγμή στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης (από αυτές που έχουν υπογράψει τη συνθήκη) η διαδικασία αναδιάρθρωσης έχει σχεδόν ολοκληρωθεί και ο αρχικός ενθουσιασμός για το νέο εγχείρημα που θα έφερνε τους νέους της Ευρώπης ένα βήμα μπροστά από τις εργασιακές εξελίξεις έχει φύγει τελείως, δίνοντας τη θέση του σε δυναμικά φοιτητικά κινήματα κατά της Μπολόνια. Χαρακτηριστικές ήταν οι κινητοποιήσεις σε χώρες όπως η Αυστρία, η Ιταλία και η Γερμανία όπου το φοιτητικό κίνημα στην καλύτερη των περιπτώσεων είχε να βγει στους δρόμους από το 1968…

Στην Ελλάδα η διαδικασία της Μπολόνια δεν έχει εφαρμοστεί σε σχολές μιας και το φοιτητικό κίνημα διαθέτοντας οξυμένα αντανακλαστικά κατάφερε να αφήσει τη διαδικασία στα χαρτιά. Παρόλα αυτά, όσο περνάει ο καιρός και πλησιάζουμε στη σύνοδο κορυφής των υπουργών παιδείας οι πιέσεις για συμμόρφωση γίνονται ολοένα και πιο ασφυκτικές. Στα πλαίσια αυτά αρκετές πανεπιστημιακές σχολές της χώρας προσπάθησαν να ξεκινήσουν μια διαδικασία χορήγησης στους πτυχιούχους ενός πιστοποιητικού αναγνώρισης του πτυχίου σαν master χωρίς όμως περεταίρω διασπάσεις. Προφανώς βέβαια και το υπουργείο ¨παιδείας¨ απέρριψε την πρόταση αυτή κάνοντας έτσι σαφείς τις προθέσεις του. Ουσιαστικά το υπουργείο έρχεται να επιβεβαιώσει τη θέση που ένα προηγούμενο διάστημα είχαμε προβάλλει, ότι δηλαδή η πίστη ότι το πτυχίο μας θα αναγνωριστεί σαν master χωρίς καμιά απαίτηση από το υπουργείο ή την Ευρώπη είναι αυταπάτη! Και είναι αυταπάτη γιατί ποτέ οι προαναφερθέντες φορείς δεν έδειξαν την παραμικρή πρόθεση, υποστήριξης έστω, των φοιτητικών συμφερόντων στη βάση των κοινωνικών αναγκών. Συνεπώς ούτε τώρα θα έπρεπε να περιμένουμε μια διαφορετική στάση δεδομένης και της σημαντικότητας της αναδιάρθρωσης αυτής.Οι συνεχείς αλλαγές στο εκπαιδευτικό σύστημα, πλήρως εναρμονισμένες με τις κατευθύνσεις που έχουν δοθεί για τη διάρθρωση και στελέχωση της αγοράς εργασίας, τόσα χρόνια το μόνο που κατάφεραν να δημιουργήσουν είναι ένα διαρκές αίσθημα ανασφάλειας και πολλά ψυχολογικά προβλήματα στις νεαρές ηλικίες. Η εικόνα χιλιάδων κουστουμαρισμένων με χαρτοφύλακα που τρέχουν αγχωμένοι στους δρόμους της μεγαλούπολης κάποτε φάνταζε εικόνα από το μέλλον και γοήτευε αρκετούς. Τα αποτελέσματά της τώρα φαίνονται καθαρά και αρκούσε αυτή η οικονομική κρίση για να καταλάβουν ακόμα και αυτοί που έβλεπαν θελκτική την εικόνα του σύγχρονου καπιταλισμού ότι κρύβει πολλά αδιέξοδα…

Σε αυτή την επίθεση λοιπόν που δέχονται τα πτυχία και τα δικαιώματά μας αλλά πολύ περισσότερο σε εκείνη που έρχεται αν δεν συμβιβαστούμε, η απάντησή μας δεν μπορεί παρά να είναι : ένα ενιαίο πτυχίο ανά γνωστικό αντικείμενο με όλα τα εργασιακά και ασφαλιστικά δικαιώματα κατοχυρωμένα σε αυτό. Ένα πτυχίο δηλαδή που θα δίνεται στα τέσσερα, πέντε, έξι ή όσα τέλος πάντων χρόνια είναι αναγκαία και που αυτόματα θα κατοχυρώνει μια θέση στην αγορά εργασίας, με πλήρη ασφαλιστικά δικαιώματα, χωρίς την υποχρέωση της εξειδίκευσης και τον εκβιασμό της ελαστικής εργασίας. Ένα πτυχίο που θα εξασφαλίζει την αξιοπρεπή διαβίωση και δεν θα διαιρεί τους φοιτητές και εργαζόμενους ανάλογα με τις ανάγκες του κεφαλαίου. Οι ευθύνες για την εξειδίκευση –όπου χρειάζεται- να βαραίνουν τον εργοδότη ώστε να μην αποτελεί αυτή δυσβάσταχτο βάρος για φοιτητές και μισθωτούς. Από τη σκοπιά των συλλογικών αγώνων, αυτών και μόνων που τόσες φορές βγήκαν νικηφόροι, να ανατρέψουμε σχέδια και διαδικασίες που παίζουν με το μέλλον μας! Το φοιτητικό κίνημα ,ενωμένο, μαχητικό μπορεί για μια ακόμα φορά να γίνει και νικηφόρο.